Năm 1983, sau thời gian phiêu bạt diễn hợp đồng, danh hài Tùng Lâm "nổi máu làm bầu", về làm Phó Đoàn Văn công Hậu Giang, trông coi quản lý nghệ thuật.

Danh hài Tùng Lâm và hai nghệ sĩ hài Trường Giang, Trấn Thành

"Tâm Lùn" - "Tùng Lâm"!

Danh hài Tùng Lâm có người bạn thân quê ở Bến Tre hay chọc phá ông. Cũng vì người bạn này mà ông đổi nghệ danh.

Quê Tùng Lâm ở Biên Hòa - Đồng Nai, bạn ông ở Mỏ Cày - Bến Tre. Tùng Lâm tên thật là Lâm Ngươn Phẩm, ban đầu đi hát ông lấy tên Văn Tâm nhưng người bạn này cứ gọi là "Tâm Lùn". Một lần ông chửi: "Sao mày không tôn trọng tao? Hôm qua tao vừa hát xuống sân khấu, mày đứng từ xa gọi "Tâm Lùn", khán giả phì cười làm tao quên". Người bạn nói: "Vậy tao sẽ gọi mày lái lại cái tên "Tâm Lùn" là "Tùng Lâm". 

Ông thấy cũng hay nên lấy luôn tên do bạn đặt từ đó. Giờ thì người bạn thân của danh hài Tùng Lâm đã qua đời.

"Tôi không muốn mình là người sót lại của làng cười một thuở, nhưng thực tế là vậy. Khi các nghệ sĩ: Khả Năng, Phi Thoàn, Thanh Hoài, Tư Rợm, Thanh Việt, Xuân Phát, La Thoại Tân, Nguyên Hạnh, Văn Chung và trước đó các anh trong Ban AVT mất, tôi khóc thật nhiều. Cả các nữ danh hài một thời lừng lẫy: Túy Hoa, Anh Thư, Tô Kiều Lan, Kim Ngọc, Mai Lan… cũng bỏ tôi mà đi. Tôi chỉ còn lẻ bóng một mình. Nhưng tôi đặt niềm tin nơi các nghệ sĩ trẻ. Họ chọc cười khán giả rất trí tuệ, thông minh. Một vài em sa đà chuyện mượn "chiêu trò" để nổi danh hay chọc cười bằng những câu phản cảm, còn lại đều biết lắng nghe để sửa mình, đó là điều đáng quý" - ông nhận xét.

NSƯT Hoài Linh trong ngày mừng thọ danh hài Tùng Lâm

Nghệ sĩ Tùng Lâm có năng khiếu ca hát. Người chị thứ bảy của ông rất giỏi đàn mandoline nên cứ mỗi lần bà đàn thì ông hát. 

Sau hai lần đoạt giải, Tùng Lâm cùng với kịch sĩ Vân Hùng và nhạc sĩ Lam Phương hình thành nhóm tam ca rất ăn ý. Họ nổi tiếng với các ca khúc: "Khúc ca ngày mùa", "Nhạc rừng khuya" (Lam Phương), "Ô mê ly" (Văn Phụng), "Đoàn lữ nhạc" (Đỗ Nhuận), "Ngựa phi đường xa" (Lê Yên), "Khúc nhạc dưới trăng" (Dương Thiệu Tước), "Thiên thai" (Văn Cao)… Sau đó, ông mới rẽ sang con đường diễn kịch, diễn hài.

Hồi đó, khi nghệ sĩ Vân Hùng bỏ vai, chê vai thì Tùng Lâm nhận thế. Có vai bầu của Ban kịch Dân Nam buộc cạo đầu để đóng, Vân Hùng không chịu, Tùng Lâm liền xung phong. "Trải qua từng bước chuyển, tôi có thêm nhiều bài học và dù cho có té xuống hố sâu thất bại do chính sự háo thắng của mình, tôi cũng đủ nền tảng để đứng vững mà đi tiếp" – ông nhắc lại.

NS hài Bảo Chung và danh hài Tùng Lâm trong ngày truyền thống sân khấu Việt Nam

Kỳ vọng vào tiếng cười hôm nay

9 năm làm phó đoàn Văn Công Hậu Giang là khoảng thời gian nghệ sĩ Tùng Lâm làm công tác dàn dựng, quản lý diễn viên, ca sĩ cải lương. Sân bãi nào đoàn ông đến diễn cũng đông kín khán giả. Nhờ cái tài quán xuyến đúc kết từ "Ban tạp lục", ông xoay trở tình huống để đoàn hát đều đạt doanh thu. Nhưng rồi bảng hiệu cũng cáo chung khi khán giả có nhiều lựa chọn giải trí.

Đầu thập niên 1990, thị trường đã có video cải lương, thuê 2.000 đồng/ băng, cả nhà xem có đủ ngôi sao. Không còn mấy ai đến sân bãi. Đêm cuối hát để sáng mai rã đoàn, nghệ sĩ Tùng Lâm ngồi một mình trong bãi đất hoang mà khóc.

"Tôi biết khi bước chân ra khỏi cái cổng được dựng bằng ván bạc màu thời gian là tôi sẽ không bao giờ được nếm mùi "gạo chợ, nước sông", được làm bầu kiêm hoạt náo viên, tấu hài hước chọc cười bà con miền Tây nữa" – ông kể lại.

Các nghệ sĩ hài trong ngày mừng thọ 83 tuổi của danh hài Tùng Lâm

Nghệ sĩ Tùng Lâm về TP HCM. Thời gian này, danh hài Văn Chung kết hợp với danh ca vọng cổ hài Văn Hường đang rất nổi tiếng qua một loạt tiểu phẩm quay video cải lương mang tên "Tư Ếch đụng độ Văn Chung". Danh hài Tùng Lâm muốn tạo ấn tượng với khán giả nên đã sáng tác và thực hiện các bộ phim video hài: "Hai Nhái khoái thịt ngựa", "Hai Nhái khoái vợ bé", "Hai Nhái khoái rượu đế", "Hai Nhái khoái số đề", "Hai Nhái kén rể", "Hai Nhái bắt cướp"…

Song, tuổi già không cho phép nghệ sĩ Tùng Lâm tiếp tục lăn lộn. Ông đã từng đối mặt với cái chết khi đóng phim năm 2005. Lúc đó, ông bị đột quỵ vì cao huyết áp, may mà cấp cứu kịp. "Một lần khi tôi lưu diễn ở Điện Bàn - Quảng Nam, bệnh cũ tái phát, người nhà phải đưa lên vùng biên giới Lao Bảo - Quảng Trị điều trị. Lần thứ hai tôi ngã xuống khi đang diễn ở Buôn Ma Thuột, tưởng không qua khỏi. Lần đột quỵ thứ ba là khi tôi đang diễn ở Khu du lịch Tân Cảng vào dịp Noel. Số tôi chưa chết, cứ sống để nói lời tạm biệt bạn bè" – ông ngậm ngùi.

NSND Bạch Tuyết và danh hài Tùng Lâm trong ngày giỗ của soạn giả Hà Triều, Hoa Phượng

Tuần trước, danh ca vọng cổ "Tư Ếch – Văn Hường" gọi điện thoại: "Ê bạn già, rảnh thì ghé quận 9 nhậu nha". Nghệ sĩ Tùng Lâm nói đang giãn cách xã hội, qua mùa dịch sẽ ghé. Văn Hường cười lớn: "Rủ thử coi còn tỉnh táo hông, ai dè bạn già chưa lẫn".

Danh hài Tùng Lâm và NSƯT Hoài Linh

Cách đây 3 năm, các nghệ sĩ hài đã tổ chức mừng thọ danh hài Tùng Lâm 83 tuổi. Các nghệ sĩ hài như: Mỹ Chi, Phúc Hậu, Phú Quý, Hoài Linh, Hồng Vân, Phước Sang, Hữu Nghĩa, Hồng Tơ, Trường Giang, Trấn Thành, Thúy Nga… đã đến chúc mừng ông. 

"Tôi đặt kỳ vọng vào thế hệ trẻ. Họ chính là người thay thế chúng tôi mang lại nhiều "vitamin cười" cho cuộc sống, nhất là trong cơn đại dịch này" - ông mong mỏi.

Năm nay, danh hài Tùng Lâm đã 86 tuổi - ông sinh ngày 1-3-1934. Ông đếm từng ngày trôi qua với ký ức vui buồn lẫn lộn. Tuy nhiên, ông vẫn cho rằng mình không là người sót lại của làng cười Việt. Bởi lẽ, ông tin thế hệ diễn viên hài đi sau đã tiếp nối, đem lại tiếng cười lạc quan, có trách nhiệm cho cộng đồng, xã hội.

Danh hài Tùng Lâm

Vang danh "quái kiệt"

Danh hài Tùng Lâm cho biết ông ở nhà nhiều hơn ra phố để chiêm nghiệm quãng đời đem tiếng cười, niềm vui phục vụ khán giả. Thăng trầm, dâu bể mấy bận nhưng chưa bao giờ ông có ý định rời xa sân khấu.

"Tôi đã quen dần với những cụm từ: giãn cách xã hội, cách ly tập trung, giám sát y tế, đẩy lùi dịch bệnh, ứng phó virus corona… Tôi chưa bao giờ nghĩ dịch Covid-19 lại dồn dập tấn công con người thế này. Bà xã tôi nói ở tuổi 86, tôi dễ dàng là "con mồi" cho Covid-19. Còn con gái tôi thì cứ 20 giây lại bắt tôi sát trùng đôi bàn tay, không cho ra khỏi nhà! Cứ thế, cái truyền hình và chiếc điện thoại cầm tay là niềm vui của tôi trong thời gian này. Tôi là người của những năm cũ nhưng đang đối diện thực tại với con virus vô hình mà "hung hãn" - ông tâm sự.

Danh hài Tùng Lâm thời trẻ

Nổi tiếng trong làng hài trước năm 1975, Tùng Lâm là một trong những nghệ sĩ tạo được dấu ấn, đến nỗi chỉ cần ông bước ra sân khấu là cả khán phòng rộ lên tiếng cười. Năm 1958, ông từng được khán giả yêu mến đặt cho biệt danh "Minh tinh quái kiệt", còn báo chí thì gọi ông là "Tiểu quái kiệt Tùng Lâm". Ông xuất hiện ở lĩnh vực nào - từ hài đến kịch, rồi sang sân khấu cải lương, rẽ qua phim truyện - cũng đều thành công. Cát sê tăng vọt đến đổi một lần ký hợp đồng với nhà sản xuất thì phải có xe hơi chở tiền đến thẳng nhà ông.

Danh hài Tùng Lâm hiện nay và lúc trẻ

"Khán giả thời đó cười nghiêng ngả khi tôi bước chân ra sân khấu. Chính cái tên "Tùng Lâm quái kiệt" treo trên bảng quảng cáo đã giúp bầu làm giàu, phim thắng lớn. Song, nó lại là rào cản thử thách sự kiêu ngạo trong tôi. Không ít lần tôi háo thắng, cái tôi giống như virus chực chờ dìm chết danh tiếng. Tứ đỗ tường không thứ gì tôi không thử qua. Tình ái cũng nhiều và sự kiêu ngạo cũng ngang ngửa. Những ngày qua cách ly ở nhà, tôi suy ngẫm rất nhiều. Muốn thu hình theo dạng video clip nhưng rồi giọng nói không còn lưu loát, "nhan sắc" hết ham nhìn, ngại khán giả chê xấu nên thôi. 86 tuổi nhìn đời bằng đôi mắt hoài cổ nhưng tôi luôn muốn suy nghĩ của mình phải mới" - ông thổ lộ.

"4 HCV đưa tôi lên đỉnh cao danh vọng"

Ngày nay, qua những cuộc thi tìm kiếm tài năng, các ca sĩ, diễn viên ít nhiều được trải nghiệm sự sắp xếp mang tính "game show". Danh hài Tùng Lâm nhận xét: "Làm gì có sự công tâm như thế hệ chúng tôi hồi đó. Một anh thanh niên chưa hề lên sân khấu, chưa biết thế nào là ca hát chuyên nghiệp đi thi rồi đoạt giải. Ban giám khảo chấm thi toàn là dân nghệ thuật thượng thặng, nên HCV tuổi trẻ của tôi đúng thật là vàng" – ông hãnh diện nói về thành tích.

Danh hài Tùng Lâm lúc đã được xem là quái kiệt trên sân khấu

Trong sự nghiệp của danh hài Tùng Lâm, ông đã được trao 4 HCV trong các mùa hội diễn, liên hoan sân khấu hài. Ông tự hào là người mở lò đào tạo, rồi làm bầu sô. Các nghệ sĩ, ca sĩ như: Duy Phương, Trang Thanh Lan, Trang Kim Yến, Kim Phụng, Giang Tử, Phương Hoài Tâm, Phượng Mai đều đã được ông truyền dạy, trở thành dân chuyên nghiệp hoặc có sô diễn trong các chương trình đại nhạc hội lớn để có tên tuổi như ngày nay.

NSND Kim Cương từng đánh giá về ông: "Tùng Lâm có tài năng ca hát từ nhỏ. Anh tham gia hát trên đài phát thanh Pháp - Á từ năm 12 tuổi. Sau đó, anh dự thi và giành giải nhất với bài "An Phú Đông" của nhạc sĩ Lê Bình. Đến năm 1952, với bài hát "Tiếng dân chài" của nhạc sĩ Phạm Đình Chương, anh lại giành giải nhất Cuộc thi tuyển lựa ca sĩ của Đài Phát thanh Sài Gòn".

Danh hài Tùng Lâm nhận quà trong chương trình "Nghệ sĩ tri âm" do NSND Kim Cương tổ chức

Danh hài Tùng Lâm xúc động: "Tôi gọi kỳ nữ là chị hai. Chị ấy nhớ chính xác. Trong số các nghệ sĩ mở đường gầy dựng sân khấu kịch miền nam thì chị ấy là người tiên phong. Còn bên hài, sau thế hệ các bậc thầy như: Ba Vân, Trần Văn Trạch… thì tôi là nghệ sĩ duy nhất khởi đầu bằng nghề ca sĩ. Tôi biết mình hát hay nhưng dáng vóc, gương mặt không làm khán giả nữ mê nên  phải chọn hướng đi riêng. Và thế là tôi đến với kịch rất tình cờ" – ông kể.

Đó là lần ông vào Ban kịch Dân Nam, vở "Tàn cơn ác mộng". Do nghệ sĩ Vân Hùng chê vai người cùi, ông đã xung phong diễn. Không ngờ, vai diễn thành công. Sau đó, ông tiếp tục thế vai trong các vở: "Mua chút tình thương", "Cây đàn bỏ quên"… và cũng được khen ngợi.

"Thế nhưng, nghệ sĩ Ba Vân phán: "Tướng cậu vậy mà cứ thế vai hoài, ngày nào mới khá?". Tôi mất ngủ 3 đêm. Đi hát cũng không xong, diễn kịch cũng bị chê. Vậy thì phải tìm sự lạc quan. Và thế là tôi đang ngồi đây để kể về một quãng đời của một danh hài 86 tuổi vẫn sống khỏe trong mùa dịch Covid-19 đang hoành hành ngoài kia" – ông trầm ngâm rồi lại cười ngạo nghễ.