Dấu ấn kịch Lưu Quang Vũ trên sân khấu TP HCM một thời

Kịch Lưu Quang Vũ đến TP HCM vào khoảng năm 1986 - 1990. Lúc đó, trên sân khấu miền Nam, cải lương vẫn là loại hình nghệ thuật chiếm ưu thế bên cạnh thể loại kịch truyền hình "trong nhà ngoài phố", vốn mang phong cách hài bình dân, giải trí, kể những câu chuyện gần gũi trong cuộc sống. Đơn vị kịch nói ở thành phố khi đó chỉ đếm trên đầu ngón tay như: đoàn kịch Cửu Long Giang, Bông Hồng, đoàn kịch Trẻ... Chính vì thế, các vở như Hoa cúc xanh trên đầm lầy Bệnh sĩ, Tôi và chúng ta,... với chủ đề chính luận, đả phá trực diện vào các vấn nạn xã hội bằng ngôn ngữ kịch mạnh mẽ, sâu sắc, đã tạo sức hút đặc biệt với công chúng và nghệ sĩ phía Nam.

 

 

Giá trị niềm tin và hạnh phúc trong "Hoa cúc xanh trên đầm lầy"

Gắn bó với sân khấu từ đầu thập niên 1990, nghệ sĩ Quốc Thảo còn nhớ thời điểm TP HCM bắt đầu "nóng" lên với các vở Nhân danh công lý, Lời thề thứ chín... Vào các đêm diễn, Nhà hát TP HCM khó còn ghế trống. Quốc Thảo - khi đó là sinh viên của trường Nghệ thuật Sân khấu II - phải năn nỉ bảo vệ, thậm chí tìm cách lén chui vào nhà hát để khóc, cười với từng vở. "Tại thành phố khi ấy, độ ăn khách của kịch gắn với tên Lưu Quang Vũ chỉ có thể miêu tả trong từ 'tuyệt vời'. Diễn viên nào cũng ước ao một lần được đóng kịch của ông", Quốc Thảo chia sẻ. Từ niềm đam mê được nhen nhóm qua các vở diễn ấy, về sau, khi có cơ hội đóng Trái tim trong trắng, Hoa cúc xanh trên đầm lầy... Quốc Thảo luôn hóa thân trọn vẹn vào từng nhân vật.

Tầm ảnh hưởng của kịch Lưu Quang Vũ còn tác động đến nhiều đơn vị kịch nói ở TP HCM. Năm 1997, Nhà hát 5B Võ Văn Tần được thành lập và chọn một số tác phẩm tiêu biểu của cố tác giả để công diễn. Đoàn kịch trẻ Nam bộ của cố đạo diễn cải lương, Nghệ sĩ Ưu tú Bạch Lan cũng thử nghiệm nhiều vở của ông.

Nét khác biệt lớn của kịch Lưu Quang Vũ so với nhiều vở trên sân khấu TP HCM khi đó là tính phê phán xã hội và tính dự báo. Những điều ông viết lên đều là những điều đông đảo nghệ sĩ miền Nam khao khát được diễn. Kịch của ông thường đánh mạnh vào các vấn nạn tiêu cực của xã hội, lên án thói quan liêu, thôi thúc con người phải suy nghĩ. Ông nói những điều nhiều tác giả chưa đề cập ở bối cảnh lúc đó. Ví dụ, vở Trái tim trong trắng - Quốc Thảo và Thành Lộc từng diễn ở Idecaf - nói về những nỗi oan sai người dân phải gánh chịu do các cán bộ công chức gây nên. "Qua hàng chục năm, các vở diễn này vẫn nguyên vẹn tính thời sự", Quốc Thảo nhận định.

Khán giả Cao Thế Phong (57 tuổi, quận 4, TP HCM) từng xem các vở diễn của Lưu Quang Vũ ở Sài Gòn vào đầu thập niên 1980. Anh kể: "Ngày ấy, khi kịch diễn ở Hội trường Đại học Kinh tế, Nhà hát 5B hay Nhà hát TP HCM đều chật kín khán giả. Xem kịch của ông, khán giả Sài Gòn bắt đầu có thói quen vỗ tay sau mỗi câu thoại đắt giá, điều tôi thấy trước đó chủ yếu chỉ xuất hiện ở những buổi diễn cải lương". Tại Nhà hát TP HCM, có những vở diễn khán giả vỗ tay mấy chập, khóc rồi cười cùng các nhân vật qua thể hiện của dàn nghệ sĩ như NSND Lê Khanh, NSND Hoàng Dũng, Hoàng Cúc...

Thành Lộc và Thanh Thủy trong vở "Trái tim trong trắng".

Sang thập niên 2000, kịch Lưu Quang Vũ tiếp tục trở thành niềm cảm hứng dồi dào cho các sân khấu TP HCM. Đạo diễn Ái Như (sân khấu Hoàng Thái Thanh) đã dựng hai vở từ kịch bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt và Romeo và Juliet không trẻ mãi. Trong đó, vở Romeo và Juliet, với nguyên tác là một vở kịch ngắn, được nữ đạo diễn phát triển thành kịch dài 150 phút với tên Cho em, sau khi được gia đình tác giả chấp thuận. Tác phẩm kể về một đạo diễn chọn nữ diễn viên khác đóng vai Juliet thay vì vợ anh - một nghệ sĩ nổi tiếng. Người vợ ngỡ ngàng vì cho rằng chồng phải lòng cô gái nọ, còn đạo diễn ra sức giải thích chị không phù hợp với nhân vật vì đã luống tuổi. Sau cùng, ông phải lập ra hai êkíp với hai Juliet và tập dượt song song. Vở kịch xoay quanh trăn trở buồn vui, những ganh tỵ nhỏ nhen về hào quang sân khấu. Qua đó, tác giả gửi gắm những tâm tư của đời nghệ sĩ. Ra mắt từ năm 2009, đến nay, đây vẫn là một trong những vở lưu nhiều dấu ấn của nghệ sĩ Ái Như - Thành Hội.

Vở Hồn Trương Ba, da hàng thịt được Ái Như cùng các đồng nghiệp như Thành Lộc, Thành Hội... dựng lại vào năm 2008 tại sân khấu Idecaf. Kịch Lưu Quang Vũ một lần nữa xoáy sâu vào thế giới ngổn ngang mâu thuẫn giữa hồn và xác, sự cao thượng và cái thấp hèn... Tác phẩm tạo cơn sốt vé và được công diễn đều đặn những năm gần đây. "Giá trị các tác phẩm của Lưu Quang Vũ nằm ở thông điệp nhân văn sâu sắc. Ngoài ra, chất văn học của các vở kịch luôn thôi thúc nhiều đạo diễn, trong đó có tôi, muốn được dàn dựng lại bất kể tác phẩm ra đời vài chục năm trước",  đạo diễn chia sẻ.

"Hồn Trương Ba, da hàng thịt" là vở hút khán giả nhiều năm của Idecaf.

Những năm gần đây, kịch Lưu Quang Vũ không còn xuất hiện nhiều trên các sân khấu TP HCM. Tuy nhiên, nhiều vở kịch dài ở thành phố vẫn chịu ảnh hưởng từ tác phẩm của ông. "Để khôi phục sức hút của kịch Lưu Quang Vũ, cần có sự chung tay của Sở Văn hóa thành phố và các sân khấu. Chúng ta có thể làm một festival tập hợp tác phẩm của ông để các đơn vị cùng tham gia. Đây là cách người trong nghề nhắc nhở nhau nên sáng tác những kịch mục phản ánh đời sống sao sát hơn", Quốc Thảo chia sẻ. Hiện anh đưa một số tác phẩm của Lưu Quang Vũ vào giảng dạy trong lớp đào tạo diễn viên do mình lập nên.

Mai Nhật

Nguồn: giaitri.vnexpress.net