Soạn giả Nguyễn Phương
Nữ nghệ sĩ Tô Kim Hồng sanh năm 1950 tại Cần Thơ. Cha là nhạc sĩ cổ nhạc Kim Anh, trưởng ban cổ nhạc đoàn hát Kim Chung, sinh quán ở Sóc Trăng, mẹ là bà Phạm Thị Hường, cô giáo dạy ở trường Tiểu học Cần Thơ. Sau khi lấy chồng là nhạc sĩ Kim Anh, bà bỏ nghề dạy học, theo gánh hát làm nhân viên phát lương, bán vé, chép tuồng.
Cô Tô Kim Hồng học đến lớp 6 trường Tiểu học Cần Thơ, cô nghỉ học, sống với cha mẹ, theo gánh hát đi lưu diễn. Thường đêm cô ngồi bên cánh gà, xem các nghệ sĩ ca hát. Cô được cha cô dạy ca cổ nhạc và được mẹ dạy học thêm về chữ để có thể đọc tuồng và hiểu nghĩa câu văn trong tuồng.
Nhạc sĩ Kim Anh là trưởng ban cổ nhạc nhiều gánh hát cải lương: Tam Kỳ, Ái Nghĩa, Tân Thịnh, Tân Xuân, Kim Chung 1, Kim Thoa, Song Kiều, Thủ Đô, Kim Chung 5.
Tô Kim Hồng được hát các vai đào con trên hai sân khấu Kim Thoa (Bầu Mười Cơ) và đoàn hát Song Kiều.
Khi nhạc sĩ Kim Anh đờn cho gánh hát Thủ Đô – Ba Bản (1964), Tô Kim Hồng được 14 tuổi, biết đầy đủ các bài bản cổ nhạc, bắt đầu học hát nhưng Tô Kim Hồng chỉ được ra sân khấu với những vai khiêm tốn như tỳ nữ, cận tướng, có ca vài bài bản nhỏ. Tô Kim Hồng học thuộc rất nhiều vai tuồng của các đào chánh, đào nhì trong đoàn và được hai nữ nghệ sĩ tài giỏi của đoàn Thủ Đô là Trương Ánh Loan và Như Ngọc dạy các điệu múa kiếm, cách biểu diễn các nhân vật đào võ, đào thương, đào lẵng trên sân khấu Thủ Đô.
Hề Bảy Xê, Giám đốc nghệ thuật đoàn hát Thủ Đô khám phá ra tài năng tiềm ẩn của Tô Kim Hồng, nhân dịp nữ diễn viên chánh bị bịnh bất ngờ, đoàn hát không có người thế vai Hoàng Hậu của nữ nghệ sĩ Hồng Loan trong tuồng Đêm Hờn Cung Lạnh, Hề Bảy Xê, phụ trách sân khấu, đưa Tô Kim Hồng hát thế vai chánh của Hồng Loan.
Lần đầu tiên được hát vai đào chánh, Tô Kim Hồng lúc đó được 15 tuổi nhưng nhờ cao ráo, nét mặt thanh tú, đôi mắt tuyệt đẹp, Tô Kim Hồng lại thường xuyên nép bên cánh gà, học tuồng, học ca và lối diễn xuất của các đào chánh nên cô thủ vai Hoàng Hậu trong tuồng Đêm Hờn Cung Lạnh thành công rực rỡ. Sắc đẹp diễm kiều của Tô Kim Hồng chinh phục khán giả khi cô bước ra sân khấu. Cô được ưu thế về “thinh và sắc”, cộng với tinh thần chịu học thuộc tuồng và khổ luyện về diễn xuất, Tô Kim Hồng thành công kế tiếp khi thủ diễn các vai đào chánh trong tuồng Thần Nữ Dâng Ngũ Linh Kỳ, Nhạc Nữ Quý Xuyên, Cuối Ngõ Ân Tình, Cát Dung Phương Tử…
Báo chí kịch trường không ngớt khen ngợi và đưa tin về “một đóa hoa hồng nhung vừa chớm nở” trên sân khấu Thủ Đô và họ tiên đoán là đào đẹp Tô Kim Hồng sẽ đoạt được huy chương vàng Giải Thanh Tâm trong năm sau (1966) khi Tô Kim Hồng được 16 tuổi.
Đầu năm 1966, Bầu Long ký contrat mời Tô Kim Hồng thủ vai đào chánh đoàn Kim Chung 5 và mời cha cô, nhạc sĩ Kim Anh làm trưởng ban cổ nhạc. Trên sân khấu đoàn Kim Chung 5, Tô Kim Hồng thủ vai Chiêu Yến Phượng trong tuồng Nhạn Về Xóm Liễu hát cặp với nghệ sĩ Minh Phụng, gặt hái được thành công mỹ mãn.
Nữ nghệ sĩ Tô Kim Hồng được trời ban cho một nhan sắc diễm kiều, đôi mắt đẹp sắc sảo, nước da hồng mịn như nhung tơ, môi hồng mắt biếc, giọng ca thánh thót, ca chắc nhịp, đúng bài bản và diễn tả được tâm trạng nhân vật. Tất cả những ưu thế đó cộng với sự lăng xê quảng cáo của bầu gánh hát Kim Chung nên Tô Kim Hồng nổi danh và thành đạt một cách mau lẹ, dễ dàng. Đó là một điều mà các nghệ sĩ trẻ đều mơ ước.
Ông thần may mắn không mỉm cười hoài với người đẹp sân khấu họ Tô. Một trái hỏa tiễn 122 ly của VC rớt trúng ngay sau rạp hát Olympic, cắt đứt một bên ngực của người nghệ sĩ trẻ tài ba, suýt cướp đi mạng sống của nữ nghệ sĩ Tô Kim Hồng nếu như không có sự tận tâm tận lực chữa trị của các bác sĩ và y tá của bệnh viện Sài gòn. Còn nhớ trong hai năm 1965, 1966, hỏa tiễn 122 ly của phe nghịch bắn thí vô, rớt xuống những khu dân cư đông đảo. Một trái rớt ở đường Bùi Viện trước ngôi nhà của Chiêm tinh gia Minh Nguyệt, bà con của nghệ sĩ Út Trà Ôn làm nhiều thường dân vô tội chết oan, làm sập mấy căn nhà trong ngõ hẻm vô nhà của nhạc sĩ Út Trong đoàn Thanh Minh Thanh Nga. Một trái hỏa tiễn 122 ly khác rớt xuống đường Lê Thánh Tôn, gần Tòa Án Saigon cũ; một trái hỏa tiễn khác rớt ở gần Nhà thờ Đức Bà, gần khu nhà cao tầng của hãng xe Citroen. Trái hỏa tiễn 122 ly rớt sau rạp Olympic làm cho nhiều nghệ sĩ bị thương mà người bị thương nặng nhứt là nữ nghệ sĩ Tô Kim Hồng.
Năm 1966, khi Tô Kim Hồng được báo chí kịch trường đăng nhiều bài ngợi khen về tài ca, diễn cùng sắc đẹp hiếm có của một nữ nghệ sĩ cải lương trẻ thì trái hỏa tiễn 122 ly đó vừa xẻo mất một mảng thịt lớn trên ngực phải của Tô Kim Hồng vừa cắt đứt nguồn hy vọng trở thành ngôi sao sân khấu cải lương. Trái hỏa tiễn ác nghiệt đó cũng ngăn đường không cho cô với tới huy chương vàng Giải Thanh Tâm vì cô nằm nhà thương hơn 6 tháng. Sau khi lành vết thương trên ngực thì hơi hám để ca hát bị giảm đi rất nhiều, giọng hát không còn ngân vang lảnh lót như trước khi bị thương.
Năm 1967 qua đi khi Tô Kim Hồng vừa mới lành vết thương, cô không hát được một vai tuồng nào với đầy đủ phong độ để được giới thiệu ra tranh Giải Thanh Tâm. Kế đó Tết Mậu Thân 1968, Giải Thanh Tâm không tổ chức được vì chiến cuộc sôi động trong thành phố. Giải Thanh Tâm từ đó cũng chấm dứt hoạt động.
Trong hơn 6 năm hát trên sân khấu đoàn Kim Chung 5, Kim Chung 6, Kim Chung 2, Kim Chung 3, Tô Kim Hồng đã hát qua các tuồng Thằng Điên và Nàng Công chúa, Người mang sông núi, Chuyến đò thương, Phủ Kiều trường hận, Mạnh Lệ Quân, Tâm sự loài chim biển, Kiếm sĩ người dơi, Nhất kiếm bá vương…
Từ năm 1970 báo chí kịch trường có nhiều bài viết chẳng những đề cao nghệ thuật ca diễn của nữ nghệ sĩ Tô Kim Hồng mà còn có nhiều bài báo ca ngợi tư cách đạo đức của cô. Trong giới nghệ sĩ đồng nghiệp, mọi người đều công nhận Tô Kim Hồng nết na, thùy mị, đối xử tốt với bạn bè đồng nghiệp. Cô không hề bị mang tai tiếng xấu về cuộc đời riêng và cuộc đời nghệ thuật của cô. Có lẽ vì vào thời điểm sôi động sau cùng của cuộc chiến tranh sắt máu nên tình yêu đến với cô trễ muộn
Năm 1972, nữ nghệ sĩ Tô Kim Hồng đoạt Giải Kim Khánh do nhật báo Trắng Đen của Việt Định Phương tổ chức, Tô Kim Hồng được tặng danh hiệu “Người Đẹp Cải Lương” “Mỹ Nhân Sân Khấu”, nữ ca sĩ cải lương Thanh Lan (tân nhạc) được danh hiệu “Người Đẹp Điện Ảnh” và ca sĩ Thanh Mai được danh hiệu “Người Đẹp Tân Nhạc”.
Khi đoàn cải lương tập thể Saigon 1 giải tán, Nam Hùng và Tô Kim Hồng mở quán Phở ở đường Nguyễn Duy Dương, quận 5. Cuộc sống bằng nghề tay trái cũng mang lại cho họ một cuộc sống ấm no và yên ổn trong khi sân khấu cải lương sa sút trầm trọng đến mức không có khán giả. Tiệm phở Nam Hùng làm ăn có mòi khấm khá, ông chủ nhà bèn tăng giá cho mướn nhà đó quá cao, đến mức là Nam Hùng đành phải đi kiếm mướn nhà khác để mở lại quán Phở Nam Hùng.
Năm 2000, vợ chồng tôi về thăm quê hương, chúng tôi đến quán Phở Nam Hùng trên đường sát bờ kinh Nhiêu Lộc, gần cuối đường Phạm Văn Hai thăm vợ chồng Nam Hùng – Tô Kim Hồng, chúng tôi hỏi sao tôi không đọc được tin tức của vợ chồng Nam Hùng trên báo Sân Khấu hay trên trang web cải lương.
Tô Kim Hồng nói: “Thỉnh thoảng con có hát và báo có đưa tin, nhưng về hạnh phúc hôn nhơn của con, con không muốn báo đề cập đến vì không muốn làm phiền lòng chị Thanh Thanh Hoa”
Tôi nói: “Nam Hùng gọi chúng tôi là anh chị Ba. Cô Hồng phải gọi chúng tôi là anh chị, gái theo chồng thì phải xưng hô theo chồng chớ!”
Tô Kim Hồng nói: “Xin phép chú cho con gọi chú như trước khi con có chồng. Ba con là bạn của chú, vẫn gọi chú là anh Phương, vậy thì cho con được thủ lễ phần con. Chồng gọi theo vai vế của chồng, con phải theo lề thói của gia đình con.”
Tôi nói: “Cô được nhiều đoàn mời đi hát, hoặc có show trên Truyền Hình hay đại nhạc hội hoặc đóng một vai quan trọng trong phim truyện. Sao cô không nhận lời đi hát?”
– Sao chú biết?
-Tôi hỏi anh Lê Duy Hạnh, anh Kiên Giang và các bạn trưởng đoàn quen cũ, họ đếu nói là cô phải lo gia đình nên từ chối…
– Đúng vậy, sân khấu bây giờ ráp sơ sơ là hát, con không muốn bôi bẩn nghệ thuật hát. Với lại con có chồng, anh Hùng hay đau yếu, lại làm việc nặng nhọc khi mở quán phở, con phải phụ giúp ảnh và chăm sức khỏe cho ảnh. Thôi, có nhiều hay ít gì thì cũng sống qua ngày. Biết đủ là đủ, vợ chồng tương thân tương ái là được rồi. Con làm gì thì cũng theo ý của chồng con thôi. Mong cho gia đình đoàn tụ, trên thuận dưới hòa, chớ kiếm tiền biết bao nhiêu là đủ. Vã lại mình không thể nào làm ăn theo kiểu ma giáo, làm hại người khác để có lợi cho mình. Hai vợ chồng con như là một, ý nghĩ và việc làm đều vì nhau, vậy là tốt rồi.
– Con làm cho chú nghĩ con như người đàn bà xưa trong cái xã hội mới nhiều rối rắm này. Chỉ biết theo kiểu Tam Tùng, Tứ Đức, lo công, ngôn, dung, hạnh, mà không theo ý sống riêng của mình.
– Dạ chú khen quá lời. Vợ chồng con chung một tình nghĩa sâu nặng, một nếp sống ôn hòa, biết đủ là đủ.
– Nam Hùng, chú em không có ý kiến gì sao?
Nam Hùng cười cười: Dạ, ý của em cũng giống như ý của vợ em. Ý của vợ em cũng là ý của em…
Vậy đó, qua thế kỷ 21 rồi, gặp một mỹ nhân sân khấu mà qua câu chuyện, tôi tưởng chừng đang tiếp chuyện một người đàn bà đang sống trong khoảng thời gian của năm 1930 thế kỷ trước. Nhìn bức hình treo trang trí trong nhà của Nam Hùng, bức hình Điêu Thuyền của Tô Kim Hồng hóa thân khiến tôi âm thầm suy nghĩ một người lộng lẫy nhan sắc mà nặng tình nặng nghĩa như Tô Kim Hồng, đúng là viên ngọc quý nơi một bảo tàng viện của thế giới tình yêu.
Nam Hùng và Tô Kim Hồng
Soạn giả Nguyễn Phương