GS Trần Quang Hải tại Hội thảo khoa học quốc tế về Nghiên cứu thực hành tín ngưỡng trong xã hội đương đại
Với tư cách giáo sưTrung tâm Nghiên cứu Âm nhạc dân tộc (CNRS) - Pháp được Viện Nghiên cứu văn hóa nghệ thuật Việt Nam mời về tham dự hội thảo khoa học quốc tế về hát Chầu Văn tại TP Nam Định ngày 6-1, GS Trần Quang Hải có bài tham luận dài. Bài tham luận mang chủ đề: “Làm thế nào để bảo vệ và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu trong xã hội đương đại? Mội vài nhận xét về giai điệu căn bản và các mẫu nhịp điệu”.
Trong đó, ông có đề cập đến việc hai nghệ sĩ ngôi sao là Hoài Linh và Xuân Hinh không ít lần thực hiện hát Chầu Văn, được đông đảo khán giả ủng hộ. Tuy nhiên, bên cạnh việc khen ngợi hai #nghesi# yêu mến nghệ thuật cổ truyền của dân tộc, muốn phát triển và nhân rộng chúng nên dùng danh tiếng của mình thu hút công chúng quan tâm, GS Quang Hải cũng lên tiếng cảnh báo.
Ông cho rằng:"Việc thúc đẩy tín ngưỡng thờ Mẫu trong xã hội đương đại cần sự hỗ trợ của một vài #nghesi# nổi tiếng như: Xuân Hinh, Hoài Linh, những người đóng vai trò cung văn. Họ thu hút khán giả tiếp cận nghệ thuật truyền thống này. Tuy nhiên, cũng phải cảnh báo rằng, các buổi biểu diễn chầu văn trên #sankhau# lớn có thể gây hại đối với sự phát triển của hầu đồng truyền thống và làm mất tính chân thực của nó.
Sự hội nhập và phát triển của Chầu Văn 25 năm nay cho thấy sự khuếch trương bộ môn này từ những đền, đình, chùa, miếu, lên #sankhau# với những đội múa hoành tráng làm giảm đi phần tâm linh gốc của hầu bóng...”.
NSƯT Xuân Hinh trong một giá Chầu
Theo đó, GS Trần Quang Hải đã từng xem và ghi nhận, các #nghesi# hài trên đứng vai trò cung văn có cách hát, ứng tác nhanh chóng nhưng trang phục diêm dúa, vũ đoàn đông đảo, bao kín sân chầu khiến ông liên tưởng đến một màn nhạc kịch, làm mất đi không gian đúng chất của hát Chầu Văn và nghi lễ Chầu Văn của người Việt. “Sự biến tướng này nên dừng lại, trả lại hát Chầu Văn tính chất nghiêm túc của nó” – GS Trần Quang Hải nhấn mạnh.
Thông qua việc thực hành và tín ngưỡng thờ Mẫu (Thánh Mẫu), Việt Nam có thể được coi như là một đất nước bảo vệ và phát huy tính dân chủ ngay ở cấp xã. Phong tục thờ Mẫu này là tín ngưỡng lâu đời nhất ở Việt Nam thậm chí trước cả khi Trung Quốc xâm lược Việt Nam. Các nhà khoa học, các học giả chứng nhận rằng xã hội truyền thống của Việt Nam khác biệt so với Trung Quốc, Ấn Độ và các nước Đông Nam Á khác. Sự tôn thờ thánh Mẫu gần đây phát triển rộng rãi ở Việt Nam và cả ở hải ngoại dù trong giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1987 từng bị bác bỏ do bị coi là mê tín dị đoan.
NSƯT Xuân Hinh trong một giá Chầu - Thánh Mẫu
Những năm gần đây, loại hình nghệ thuật hát Chầu văn được quan tâm, bảo tồn và phát triển trở lại. Hiện Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch đang trình UNESCO công nhận nghệ thuật Chầu Văn là Di sản văn hóa phi vật thể. Tuy nhiên, sự phát triển của đời sống xã hội đã làm mai một những giá trị nghệ thuật đích thực của Chầu Văn cổ, trong khi các nghệ nhân hát Chầu Văn không còn nhiều và hầu hết đều đã tuổi cao, sức yếu.
NS Hoài Linh trong một giá Chầu
NS Hoài Linh với nghi thức tín ngưỡng được tổ chức trong ngày truyền thống Sân khấu VN
Lên đồng là một nghi lễ của đạo mẫu, vì vậy lên đồng không tách rời đạo mẫu. Lên đồng là môi trường để con người có thể nhập vào thần linh.
4 làn điệu cột trụ của hát văn
Hát văn có 13 làn điệu: Bỉ, Mưỡu, Thổng, Phú bình, Phú chênh, Phú rầu, Đưa thơ, Vẫn, Đọc, Cờn, Hãm, Đồn, Xá. Nhưng chỉ có 4 làn điệu chính được coi là cột trụ của hát văn: Phú,cờn, xá, và dọc. Và một số cung văn thời nay chỉ hát được vài điệu đã có thể kiếm tiền rất nhiều khi tham gia các buổi hát Chầu Văn có "đại gia" tham dự, biến nghi thức tôn nghiêm này thành nơi “mua thần, bán thánh”.
“Điều này khó thể chấp nhận nếu cứ để sự biến tướng này phát triển, nó lạm dụng cho vài cá nhân làm giàu lên từ sân chầu, đồng thời khiến cho nhiều người dân đặt hết tất cả tài sản, tiền của cho việc theo lời phán truyền mà đi tìm danh vọng. Bằng chứng có những quan chức đến hầu đồng đã hỏi bao giờ thì sẽ lên thêm chức nữa, những hoạn nạn có thể tránh trên con đường hoạn lộ? Rất phi lý và làm giảm đi nét độc đáo vốn có của nghệ thuật Hát Chầu Văn và nghi lễ Chầu Văn của người Việt” – GS Trần Quang Hải đã nói.
Thanh Hiệp. Ảnh: GS Trần Quang Hải cung cấp
Hoài Linh trần tình với GS Trần Quang Hải về Chầu Văn
Sau khi đọc bài báo “GS Trần Quang Hải cảnh báo Hoài Linh, Xuân Hinh về chầu văn” trên Người Lao Động online, #nghesi# Hoài Linh lên tiếng trần tình vấn đề này.
![NS Hoài Linh hát Chầu Văn trong vở kịch Gió hoàng cung của <a href=]( "đạo diễn cải lương")
đạo diễn cải lương Công Triển" id="img_280826" src="http://nld.vcmedia.vn/k:thumb_w/540/2016/linh-1-1452173326688/hoai-linh-tran-tinh-voi-gs-tran-quang-hai-ve-chau-van.jpg" name="img_280826">
NS Hoài Linh hát Chầu Văn trong vở kịch "Gió hoàng cung" của #daodien# Công Triển
“Trước hết. tôi vô cùng cảm ơn sự cảnh báo của GS Trần Quang Hải về những vấn đề giáo sư đã nêu liên quan đến tôi với vai trò cung văn của bộ môn nghệ thuật chầu văn – một trong những tín ngưỡng dân gian của người Việt mà Hội thảo khoa học quốc về vấn đề này vừa được tổ chức thành công tại TP Nam Định. Kính thưa GS, tôi xin báo đến GS sự yên tâm về tôi, bởi từ năm 13 tuổi tôi đã theo học và hát với vai trò cung văn. Hơn 30 năm qua chưa bao giờ tôi đưa lên sàn diễn bộ môn chầu văn này với tính cách bán vé kinh doanh" - Nghệ sĩ Hoài Linh nhắn gửi GS Trần Quang Hải.
Anh tâm sự thêm rằng có rất nhiều nơi mời, thậm chí mời biểu diễn tại các hội thảo về nghệ thuật và tín ngưỡng với bộ môn chầu văn nhưng đều từ chối. Nếu có chăng chỉ một lần duy nhất anh nhận lời hát khai từ cho vở diễn tốt nghiệp của #daodien# trẻ Công Triển với kịch bản “Gió hoàng cung”, tại Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh TP HCM trong khuôn khổ của một suất diễn báo cáo tốt nghiệp.
"Sở dĩ, tôi nhận lời tham gia đưa chầu văn lên #sankhau# trong suất diễn đó bởi tác phẩm ca ngợi công đức của những anh hùng lịch sử, mà nghệ thuật hát chầu văn đều có chung nguyên tắc: ca ngợi công lao bao đời của các tiền nhân. Từ đó đến nay, tôi chưa hề đưa chầu văn lên #sankhau# và không thể có những vũ đoàn yểm trợ, làm mất đi tính tôn nghiêm vốn có của bộ môn nghệ thuật và tín ngưỡng dân gian mà ông cha ta đã để lại. Kính thưa GS Trần Quang Hải, xin ghi nhận lời cảnh báo của giáo sư và nhấn mạnh một chân lý bất di, bất dịch của Hoài Linh: rằng Giáo sư hãy yên tâm!" - Hoài Linh tâm sự.
NS Hoài Linh trong lễ Truyền thống Sân khấu
Nam #nghesi# này cho biết anh đang xây dựng Nhà thờ Tổ với không gian tín ngưỡng văn hóa dân tộc cũng nhằm để góp phần bảo vệ đúng bộ môn nghệ thuật độc đáo này. Anh mong Nhà thờ Tổ sau khi đi vào hoạt động sẽ là điểm giao lưu, gặp gỡ của các nghệ nhân nhiều bộ môn nghệ thuật, trong đó có nghệ thuật chầu văn
“Tôi tin rằng với nỗ lực của bản thân, cộng với ý hướng tích cực góp phần bảo tồn dù sự phát triển của đời sống xã hội đã làm mai một những giá trị nghệ thuật đích thực của chầu văn cổ. Song, trong khi các nghệ nhân hát chầu văn không còn nhiều và hầu hết đều đã tuổi cao, sức yếu, tôi tin điểm hẹn giao lưu văn hóa mà tôi cố gắng kiến tạo, sẽ là nơi các nghệ nhân, các cung văn hội tụ, từ đó góp phần với các nghệ nhân ở các tỉnh thành, tiếp tục gầy dựng một thế hệ trẻ tiếp nối.
Hạnh phúc lớn hơn của bản thân tôi và của các nghệ nhân, cung văn gắn bó cả đời với Chầu Văn, là sau khi chầu văn được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia cách đây hai năm, thì hồ sơ mà Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch sẽ trình UNESCO công nhận nghệ thuật chầu văn là Di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc đại diện của nhân loại, sẽ đạt thành tựu, để bên cạnh bộ môn nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ mà tôi vốn yêu thích, sẽ có thêm di sản văn hóa chầu văn được thế giới tôn vinh, như những di sản văn hóa mà VN đã có” – Hoài Linh tâm huyết nói.
![NS Hoài Linh và <a href=]( "ca sĩ cải lương")
ca sĩ cải lương Phương Thanh trong vở Trâm Hoa Mai" id="img_280828" src="http://nld.vcmedia.vn/k:thumb_w/540/2016/img-0863-copy-1452173524806/hoai-linh-tran-tinh-voi-gs-tran-quang-hai-ve-chau-van.jpg" name="img_280828">
NS Hoài Linh và #casi# Phương Thanh trong vở Trâm Hoa Mai
Tin-ảnh: T.Hiệp